İki günlük mücadeleden sonra, kerpetenle açıklama ve izahname alamadığım Özgün Ansiklopedi Vikipedi kurallarıyla alakalı, özgün eserlerin özgür lisanslamasıyla ilgili hala doğrulatamadığım fekat yine Vikipedi kaynaklarından ulaştığım bilgilere göre internet üzerinde bulunan içeriklerin; kullanımının, dağıtımının ve eser sahibinin haklarını düzenlemeye çalışan kurallar bütününü bir araya toplamaya çalıştığım yazımın giriş cümlesi paragrafa dönüştü gördüğünüz üzere. Bunun için kusura kalmayın ancak, yapmaya çalıştığımı bir nefeste anlatmak ancak böyle mümkün olabildi.
Nereden çıktı şimdi bu diyeceksiniz. Fotoğrafçı olmamdan ve çektiğim fotoğrafların internet üzerinde hunharca, katledilerek ve kendime değil ancak kullananlara bir çok faydalar sağlamasından ötürü telif hakları ile ilgili hassasiyetimi ve bu konuda sektörde de farkındalık oluşturma maksatlı kalem oynatmaya çalıştığımı, beni tanıyanlar ve takip ederler bilirler. Bilgim ve iznim dışında kullanılan ve ticari fayda sağlanan ama bana tek bir faydası olmamış bir çok fotoğrafım var. Bu fotoğraflarımdan bir tanesi “National Geographic Traveller” Çin edisyonu tarafından kullanım telifi sahtekarca bir yolla satın alındı (çalındı), (detayları bu linkte) ve dünyadaki yerel-global bir çok turizm şirketi tarafından kullanıldı ve hala hunharca kullanılmaya devam ediliyor. Bunlardan bir tanesi hariç hiç birisi, kullanım için izin almamasına rağmen istisnasız kullananların hepsi altına nezaketen instagram linkini vererek kullanabileceklerini düşünüyor olmalılar ki bu işi yapan şirketlerin sayısı da gittikçe artıyor. Anlayacağınız benim fotoğrafım kamu malı olarak Peru’ya gel gel afişine dönüştü. Halbuki ben bunun için birisi hariç, kimseye izin beyanı vermemiştim.
İnstagramda 12 profilde ve instagram dışı da 85 ayrı sitenin 200 küsür ayrı yerinde hunharca kullanılmış.. Kadrajlarla fotoğrafın ırzına geçilmiş vaziyette. Hatta işi ileriye götürüp san’at yapanlar bile olmuş.. Ahanda vatandaşın yaptığı san’at eseri sağda..
Bu arada instagramda benim profilim haricinde fotoğrafın aldığı like sayısı ciddi rakamlarda.. Üşenmedim toplam beğenme sayısını topladım.. Tam tamına 183.669 vay anasını.. Bu arada bu like sayısının da içeriğe göre değil paylaşan vatandaşın popülerliğine göre değiştiğini de farkettim. Çünkü 92.200 like alanı da var, 22 like alanı da var.. :=))))
Bir instagram fenomeni olamadık gitti 🙂
Hal böyleyken önceki gün Vikipedi içerik yazarlarından bir tanesinden gelen e-posta üzerine gelişen yazışma ve kafa patlatmalar doğrultusunda bu yazıyı kaleme almak gerekli hale geldi..
E-postada Vikipedi yazarı arkadaşımız, nezaketle ve gerçekten takdir edilecek bir hassasiyetle benim blogumda bulunan Mualla Eyüboğlu’nun bir portre fotoğrafını kullanmak istediğini, yazdığı içeriğin Mualla Eyüboğlu ile ilgili bir biyografik düzenleme olduğunu benim çektiğim bu fotoğrafın kaynağını ve eser sahibi olarak de ismimin belirteceğinin de üzerinde durarak; fotoğrafının içeriğe çok ciddi katkı sağlayacağını belirterek kullanım izni istedi. Ben de cevaben, Vikipedi’den kaynak olarak sürekli istifade ettiğim için ve yazarın yaptığı işe inancımdan dolayı tereddüt etmeden kullanabileceğini belirttim.
Fakat sonrasında tahmin edeceğiniz üzere Vikipedi’nin “Gönüllü İletişim Ekibi” (GİE) ile aramda benimsenecek lisanslama yöntemleri üzerine bir tartışma başladı.
Anladığım kadarıyla Vikipedi kural olarak, yayımlanan içeriklerin koşulsuz özgür lisanslanmasından yana duruyor. Fakat bu durum nedense açıkça da deklere edilmiyor. Tam da burada sıkıntı başlıyor işte. Çünkü Vikipedi yüklediğiniz içeriğin içerik sayfasında bulunan genel bilgilerle birlikte açık lisansa sahip olması gerekliliğine vurgu yaparak; esnek lisanslama CC (Creative Commons) yöntemlerinden ancak sadece iki tanesini benimseyerek izin beyanlarını kontrol etmenizi istiyor. Ben de tam bu noktada aslında daha önce sıkça karşıma çıkan bu konuya biraz daha burnumu sokup derinlemesine baktığım için bu “esnek lisanslama” modeline üzerinde biraz daha bilgilenme ihtiyacında olduğumu farkettim. Okumama alışkanlığımızın ve sadece duyduklarımıza inanma tembelliğimizin, bu tip konularda ileride canınızı sıkacak bir çok mevzuya gebe olduğunu bildiğimden de bunu konunun potansiyel tarafları ile paylaşmak istedim.
Telif mevzularıyla bu kadar haşır neşir olmama rağmen, benim bile eser lisanslama konusunu anlamam ve kavramam iki gün sürdü. Hala da tam olarak kavramış olduğumdan da emin değilim.İşte bu nedenle konunun aslında taraflarından biri olan biz fotoğrafçılar tarafından da tartışılacağını ümit etmekteyim.
Efendim şimdi bu yazıda bahsedeceğim kavramlar bazılarına tanıdık, bazılarına yabancı gelecek bunun farkındayım. Ancak herhangi bir şekilde fotoğraf üretiyor ve internette bu ürettiğiniz fotoğrafları paylaşıyorsanız; bu paylaşımlarınızı en azından bazı kurallara bağlamanız gerekiyor. Aksi takdirde ürettiğiniz şey ne olursa olsun, internet vandalizmine kurban gitme ihtimali %99 neredeyse. Bu arada meselenin sadece fotoğrafla sınırlı kaldığını düşünmeyin, buna yazdığınız makaleleriniz, illustrasyonlarınız, çiziktirmeleriniz, kısaca ürettiğiniz eser sayılabilecek her türlü “özgün” içerik dahil. Dolayısıyla bahsettiğim kurallar dizini tüm sanatkarları ilgilendiriyor.
Bunlarla ilgili açıklayıcı içerikler ve kullanım şekilleri genel kabul görmüş yöntemler ve önermeler aslında pek de derli toplu değil, ancak bu yöntem ve önermelerin başını çeken organizasyonların gönüllülük esasına dayalı olarak çalıştıklarını da belirtmek gerekir. Sanırım bu konudaki karışıklık da bundan kaynaklanıyor ve aslında bir tür beyan etme esası ve kabul etme esası ile taraflar arasında bir prensip oluşturması usülüne dayanarak yerelleşiyor. Yöntemlerini hala araştırmaktayım..
Bildiğiniz gibi özgün eser kavramı tüm dünyada telif yasalarıyla koruma altına alınmaya çalışılmakta. Ancak bunun alternatifi bir takım yöntemler de üretilmeye çalışılıyor. Mesele aslında burada karışmaya başlıyor. Meseleyi karıştıran şey, diğer kullanıcıların bu özgün eserlerden bedel ödemeksizin ve özgürce istifade etme isteklerinden kaynaklanıyor. Ben ise bu durumun şöyle olması gerektiğini düşünüyorum: Özgün eserin, bilginin yayılmasına ve tüm ihtiyacı olanlara tamamen ücretsiz ve faydalı olmasına ilave olarak, tarafların haklarının kaybolmaması kaydı ve prensibi ile genelleşebilir. Fakat bu doğrudan faydalanma durumunun, kamu faydası dışında, özellikle sonraki taraflar için ticari faydaya dönüşebilme ihtimaline de itirazım var.
Şimdi sabırla okumak isteyenler için aşağıda bu önermeleri ve yöntemlerin sadece linklerini vereceğim. Özellikle internet için içerik üreten kişilerin ve fotoğrafçıların bilgilenmesinde fayda var. Bu arada bu konuyla ilgili tüm ihtiyacın aslında bilişim temelli olduğunu belirtmekte fayda var. Yazılımların dağıtımı, kullanımı ve yeniden yapımı ile ilgili koşullarını belirleyen bu kurallar, internet uzayında bulunan tüm içeriklerin kullanımıyla ilgili olarak gelenek haline gelmiş durumda görünüyor..
Kalem kelam ve selamla..
İlave Not: Yazıdan bir gün sonra Vikipedi iletişim biriminden, benim tercih ettiğim lisans modeli “gayri ticari ve türetilemez” olanın, Vikipedi’nin Özgür Ansiklopedi kavramını kısıtladığı için Vikipedi’de kullanılamayacağını belirten bir cevap geldi.
İlave Bilgilenme linkleri
- Vikipedi: İçerik için izin beyanı
- Vikipedi: Creative Commons
- Vikipedi: Kamu malı
- Vikipedi: Açık içerik
- Vikipedi: Özgür Sanat Lisansı
- Vikipedi: GNU
- Vikipedi: GNU Tasarısı
- Vikipedi: Copyleft
- Vikipedi: Adil kullanım
- Vikipedi: Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü
- CreativeCommons
- Creative Commons’lu İçerik Arama Motoru