Önceki gün yayımladığım, Mesleki Eğitim, kitap yazımı, MEGEP ve devenin eğri formları üzerine.. yazıma bir sürü geri dönüş geldi..

Meğerse bu durumdan muzdarip olan bir tek ben değilmişim. Konu üzerine de çok çeşitli yorumlar yapıldı. Yapılan yorumlar üzerine bu konuda hem kendim bilgilenmek hem de başkalarının da bilgilenmesini sağlamak üzere bir miktar araştırma yaptım. İlginç verilere, bu konuda yazılmış makalelere, kitaplara ve içtihatlara ulaştım.

Aşağıda, Milli Eğitim Bakanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi; Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı Bilgi Sistemi, Telif Hakları Genel Müdürlüğü Sorular ve Cevaplar; Resmi Gazete web sitesinden aldığım; önceki gün yazdığım makaledeki konuyla ilgili (telif, alıntı ve intihal) yasa, yönetmelik ve esaslar ve Dergiparkta bulduğum İsmail Cem Soykan tarafından yazılmış bir makaleden alıntıladığım ilgili bölümleri (alıntı ve ihlal durumları) inceleyebilirsiniz..

Kalem, kelam ve selamla..

Taslak Ders Kitabı ve Eğitim Araçları ile Bunlara ait E-İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları

2.5. Telif ve İntihal

2.5.1. Alınan bilginin kaynağı tam ve doğru olarak belirtilmelidir.

• Kaynak gösterilmeden alıntı yapılmamalıdır.
• Başka bir ders kitabı kaynak olarak gösterilmemelidir.
• Görsel ögeler ve zenginleştirme amacıyla kullanılan elektronik içerikler dâhil telif hakları mevzuatına uygun olarak alıntı ve atıf yapılmalıdır.

mevzuat bağlantısı

Telif ücreti

MADDE 26 – (1) Bakanlıkça hazırlatılan kitapların yazarına/yazarlarına 23/8/2006 tarihli ve 2006/10932 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Ödenecek Telif ve İşlenme Ücretleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre Devlet Kitapları Mütedavil Sermayesi İşletmesi Müdürlüğünce telif ücreti ödenir.

Ders kitaplarında kaynak gösterme ve alıntı

MADDE 34 – (1) Taslak ders kitabının hazırlanmasında yararlanılan kaynaklar kaynakçada belirtilir. Başka bir ders kitabından alıntı yapılamaz ve bir ders kitabı diğerine kaynak gösterilemez. Bu hükme aykırı bir durumun tespiti ve bu tespitin Kurulca yerinde bulunması hâlinde taslak ders kitabı, ilgili hizmet birimi veya yayınevine iade edilir. Yayınevi iade edilen taslak ders kitabının ait olduğu alanın ilgili kitap seviyesinde bir yıl süreyle ders kitabı başvurusunda bulunamaz. Alıntılarla ilgili doğabilecek ihtilaflardan ilgili kişi, hizmet birimi veya yayınevi sorumludur.

mevzuat bağlantısı

SORU: İnternetteki fotoğrafları izin almadan kullanabilir miyim?

CEVAP: Bir fotoğrafın ya da başka bir eserin internette yayınlanması bu eserin serbestçe kullanılabileceği anlamına gelmez. Esere ilişkin hak sahiplerinin eser yayınlanmış olsa bile hakları devam eder, bu sebeple ilgili hak sahiplerine ulaşarak izin alınması gereklidir.

SORU: Bir eserden alıntı yapmak istiyorum, alıntıda uymam gereken satır, sayfa vb. bakımından sınırlandırmalar var mıdır?

CEVAP: Kanunumuzda iktibas serbestisi düzenleyen 35 inci maddede; “Bir eserden aşağıdaki hallerde iktibas yapılması caizdir:

1. Alenîleşmiş bir eserin bazı cümle ve fıkralarının müstakil bir ilim ve edebiyat eserine alınması;
2. Yayımlanmış bir bestenin en çok tema, motif, pasaj ve fikir nevinden parçalarının müstakil bir musikî eserine alınması;
3. Alenîleşmiş güzel sanat eserlerinin ve yayımlanmış diğer eserlerin, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde ve münderecatını aydınlatmak maksadiyle bir ilim eserine konulması;
4. Alenîleşmiş güzel sanat eserlerinin ilmî konferans veya derslerde, konuyu aydınlatmak için projeksiyon ve buna benzer vasıtalarla gösterilmesi.
5. İktibasın belli olacak şekilde yapılması lâzımdır. İlim eserlerinde, iktibas hususunda kullanılan eserin ve eser sahibinin adından başka bu kısmın alındığı yer belirtilir.”

hükmü yer almaktadır. Bu hükümde belirtilen sınırlar dahilinde eser sahibinin iznini almaksızın eserin kullanılmasının mümkün olduğu belirtilmiştir. Ancak Kanunda belirtilen bu sınırlar, her durumun kendi özellikleri içinde değerlendirilmesi gerekliliğinden hareketle somut nitelikte değildir. Bu sebeple bir şiirin iki dizesini, bir hikayenin iki paragrafını, bir filmin üç dakikalık görüntüsünü kullanmak iktibas serbestisi kapsamındadır, şeklinde bir değerlendirme yapmak mümkün değildir.

site bağlantısı

FİKRÎ MÜLKİYET HUKUKUNDA BASIN İKTİBASLARI,  İsmail Cem Soykan  |  Makale bağlantısı

…………..

Asıla Olan İhtiyacın Ortadan Kaldırılamaması

İktibas, hangi tür ve şekilde yapılıyor olursa olsun “asıl esere olan ihtiyacı ortadan kaldıracak düzey veya nitelikte” olamaz; yani maksadın haklı gösterdiği ölçüyü aşamaz.(12) Dolayısıyla iktibas, iktibas ile ulaşılmak istenen amaca varılması için zorunlu ve gerekli bulunan oranda yapılmalı, bu sınırı aşan genişlikteki kısımlar alınmamalı, yani iktibas sınırlı tutulmalıdır. (13)

İktibas olunan kısmın nicelik olarak bu sınıra uyması gerekliliğinin yanı sıra, iktibas olunan kısım nitelik olarak da eserin aslına olan ihtiyacı ortadan kaldırmamalıdır. Zira yapılan iktibasla, iktibas olunan eserin aslına olan ihtiyacın ortadan kaldırıldığından söz edebilmek için mutlaka iktibas olunan kısmın çok uzun veya fazla olması gerekmez. İktibas olunan kısım nicelik olarak az olsa da, bu kısım niteliği itibarıyla pekâlâ eserin aslına olan ihtiyacı ortadan kaldıracak özellikte olabilir.

Bu kapsamda iktibas olunan kısmın niceliği açısından değinilmesi gereken bir diğer husus, iktibas edilen kısımlarla bunların kullanıldığı eserin diğer parçaları arasındaki oranın, eserin bağımsızlığını ortadan kaldıracak düzeye varmamasıdır. (14) Esasında iktibas olunan kısımlarla, diğer parçalar arasındaki oran bağımsızlığı ortadan kaldıracak düzeye vardığında, artık bir eserin varlığından da bahsedilemez. Yani iktibas olunan parçaların kullanıldığı ürün, eser olarak nitelenemez. Bundan dolayı da FSEK m. 35’in sağladığı serbesti alanından çıkılmış olur. Zira FSEK m. 35, ilk üç bendinde açıkça iktibasın bir eserden diğer bir esere yapılacağını öngörmüştür. Bu halde, ürünün diğer kısımları bağımsızlığı sağlayamadığından, aslında iktibas olunan eser veya eserler aktarılmış olur. Dolayısıyla bu eserin sahibinin ya da birden çok eser söz konusu ise bunların sahiplerinin somut olaya göre çoğaltma, yayma veya umuma iletim hakları ihlâl edilmiş olur.

İşte iktibasın niteliği veya miktarı kanunun izin verdiği sınırları aştığında, artık eser sahibinden özel izin alınması gerekir; yani “serbesti”den bahsedilemez.(15)  İktibas yapılırken miktar yönünden sınırın aşılması halinde ortaya çıkabilecek bir diğer olasılık ise bir “derleme” oluşması halidir. Gerçekten yapılan iktibasların miktar olarak yeni esere galip gelmesi halinde, yararlanılan eserlerden izinsiz yapılmış bir derleme (işleme) söz konusu olur. (16) Burada, hemen yukarıdaki paragrafta ele aldığımız durumdan farklı bir durum söz konusudur. Zira bu halde sadece iktibasların miktarı yeni esere galip gelmekte, ancak yeni eserin bağımsızlığını ortadan kaldırmamakta, yeni eserin diğer kısımlarındaki hususîyet bu ürünün bir derleme ve dolayısıyla bir eser olmasını sağlamaktadır. Bu durumun ise FSEK m. 21 gereği, alıntı yapılan eser veya eserlerin sahiplerinin iznini gerektireceği açıktır.

Şu halde, eser türlerine göre bazen uzun iktibasların yapılması gerekebilirse de (büyük iktibas), bu zorunluluk dışında ve maksadın haklı göstereceği ölçüyü aşan şekilde, başka eserlerden geniş bölümlerin alınması mümkün değildir. (17) Bu gibi alıntılar, iktibas olunan eserin veya eser sahiplerinin duruma göre çeşitli haklarının ihlâlini sonuçlayabilir. Dolayısıyla iktibas serbestisi, başkalarının eserlerini aynen aktarmak, şerh yahut izah etmek veya derlemek için değil; eser sahibinin kendi görüş ve fikirlerini açıklamak, desteklemek ve burada verilen bilgileri aydınlatmak için kullanılmalıdır (18) Yararlanma, maksadın haklı gösterdiği ölçüyü nicelik veya nitelik olarak aşarsa, hakları tecavüze uğrayan eser sahibi FSEK’te düzenlenen hukuk ve/veya ceza davalarını (FSEK m. 66 vd.) açabilir. (19)

Aynı makaleden dipnotlar ve içtihatlar

28 numaralı dipnot

Tekinalp, s. 148 ve s. 192. Aksi görüşte bkz. Hirsch, s. 170. Yazar, iktibas ile ulaşılmak istenen amaca varmak için zorunlu ve faydalı olandan daha geniş kısımların iktibas edilmesi halinde, açıkça yazar adı ve ilgili kısımların alındığı yer belirtilmiş olsa bile, bu durumun cezayı gerektiren bir intihal olduğunu ifade etmektedir. Fikrimizce burada başkasının eserini kendi eseri gibi göstermek olgusundan bahsetmek mümkün olmadığından (bkz. Tekinalp, s. 148), yani başkasının eseri sahiplenilmediğinden, yazarın görüşüne katılmak olanağı yoktur. Ancak bu şekilde fikrî hakları ihlâl edilen eser sahibi, iktibasta maksadın haklı gösterdiği sınırın aşılmasından (somut olaya göre işleme, çoğaltma, yayma, umuma iletim gibi hak veya haklarının ihlâlinden) doğan haklarını pekâlâ kullanacaktır.

30 numaralı dipnot

Y. İBGK., 18.12.1981 T. – E. 1980/1 – K. 1981/2 sayılı kararı. Yayımlandığı R.G., T. 27.03.1981, S. 17292. Kararda “…eser sahibinin eseri üzerindeki manevî haklarının ihlâli halinde istenebilecek manevî tazminata ilişkin düzenlemeler FSEK’te yer alırken şahsi menfaatlerin ihlâli halinde istenebilecek manevî tazminat BK’nın 49. maddesine bırakılmıştır. Genel olarak şahsi menfaatlerin ihlâl edilip edilmediği kişilik hukukuna ait hükümlere göre tayin olunacak bir husustur. …Kişilik hakları başta Anayasa olmak üzere yasaların teminatı altındadır. FSEK’in kapsamına giren faaliyetlerde bulunulduğu sırada ve bu arada yasaya uygun veya aykırı olarak bir eserden diğerine iktibas yapılmasında da kişilerin aynı teminattan yararlanacakları ve BK’nın 49. maddesindeki koşullar varsa manevî tazminat isteyebilecekleri tartışmasız benimsenmesi gereken bir prensiptir.” şeklindeki ifadelerle, “eser üzerindeki manevî haklar” ve “kişilik hakları” birbirlerinden ayrılmıştır. Karar metni için bkz. www.kazanci.com (Çevrimiçi), Kazancı İBB, 27.02.2009

(12) Mustafa Reşit Belgesay, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Şerhi, İstanbul, Sıralar, 1955, s. 85; Ayiter, s. 132.

(13) Hirsch, s. 170; Arslanlı, s. 137; Öztan, s. 454. Belirtmek gerekir ki bu oran, yararlanılan eser türü ve eserden yararlanma şekline göre farklılık gösterebilir. Örneğin, edebiyat eserlerinden ilmi eserlere doğru gidildikçe, iktibas serbestisinin sınırları genişler. Ancak genel prensip, iktibas serbestisi bahane edilerek eserin mühimce kısımlarının alınmamasıdır (bkz. Öztan, s. 454). Y. 4. HD., 10.05.1977 T. – E. 76/8886 – K. 77/5628 sayılı kararında, iktibasın şartları şöyle belirtilmektedir: “…alenîleşmiş ve yayımlanmış güzel sanat yapıtlarında, örneğin, olayda olduğu gibi yayımlanmış bir lügattan yararlanılarak (iktibas edilerek) yeni bir yapıtın yayımlanması özel kurallara bağlıdır. Bunlar: 1-) Yararlanmanın amacı haklı kılacak bir oran gösterip göstermediği, 2- ) Yararlanan kamuyu aydınlatmak amacı ile kullanmış olsa bile, bunun yararlanılan yapıt ve yazarının manevî haklarını halele uğratıp uğratmadığı, 3-) Yararlanmanın belli bir biçimde, yani yollama yapılarak (atıfta bulunularak) yapılıp yapılmadığı, 4-) Kullanılan yapıtın ve sahibinin adının belirlenip belirlenmediğinden ibarettir. Bunlar dışında FSEK’in öteki kurallarının da bilirkişilerce göz önünde tutulması zorunludur.”. Karar metni için bkz. Engin Erdil, İçtihatlı ve Gerekçeli Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Şerhi, 1. Bs., İstanbul, Beta, 2005, s. 338-339.

(14) Arslanlı, s. 137; Erel, s. 249; Öztan, s. 454.

(15) Y. 11. HD., 11.04.2002 T. – E. 2002/350 – K. 2002/3414 sayılı kararında, “…davalılarca hazırlanıp yayımlanan şiir antolojisinde, davacıya ait şiirlere verilen yerin, FSEK’te belirtilen “iktibas serbestisi” sınırlarını aşarak, eser sahibinin özel iznini gerektirir kapsam ve nitelik taşımasına, …göre, davalılar vekilinin temyiz itirazlarının reddi gerekmiştir.” ifadeleriyle, nitelik ve miktarda iktibas sınırlarının aşılması halinde eser sahibinin özel izninin gerekeceği açıkça belirtilmiştir. Karar metni için bkz. Erdil, s. 336.

(16) Erel, s. 249.

(17) Arslanlı, s. 137; Ayiter, s. 164; Erel, s. 250. “Büyük iktibas” kavramı hakkında bilgi için bkz. Tekinalp, s. 190-191.

(18) Belgesay, s. 86; Ayiter, s. 164; Erel, s. 250.

(19) Tekinalp, s. 190. Y. 11. HD., 18.11.2000 T. ve 7065/9425 sayılı yayımlanmamış kararında bu durum; “…şairin her kitabından örnek şiirler seçilirken genelde % 90’ının, bazı şiir kitaplarının da aynen alınarak, iktibas yolu ile işlemenin yapıldığı çekişmesiz bir biçimde anlaşılmaktadır. Bu durumda, FSEK’in 34. maddesindeki maksadın haklı göstereceği nispetin aşıldığının kabulü gerekmektedir.” şeklindeki ifadelerle açıklamıştır. Karar metni için bkz. Tekinalp, s.190.